Duurzame kleding, een duurzaam product en duurzame energie. Duurzaam bedrijf, duurzaam werken en duurzaam leven. Het zal je niet verbazen dat Evelien en ik voorstander zijn van duurzaamheid en het woord ook wel eens gebruiken. En toch is er iets aan duurzaamheid dat me dwars zit.
Wat betekent duurzaam?
Duurzaam betekent oorspronkelijk geschikt om te duren en gaat over dingen die lang meegaan en weinig vergankelijk zijn. Die definitie is inmiddels opgerekt en betekent nu dat een product of organisatie ‘rekening houdt met het feit dat energiebronnen, voedsel, grondstoffen e.d. niet oneindig voorhanden zijn’.[1]
Het gebruik van de term duurzaam is in de afgelopen 20 jaar sterk toegenomen en wordt inmiddels volop gebruikt in de marketing. Te pas en te onpas grijpen bedrijven zich vast aan dit woord om te laten zien dat hun product of dienst enigszins beter is dan de alternatieven. Of dit willen ze suggereren.
Het begrip is naar mijn idee veel te ruim geworden en staat open voor een hele brede hedendaagse interpretatie. Aan de andere kant heeft het nog steeds iets geitenwollensokken-achtigs in zich. Het klinkt ook nog eens een beetje betweterig en verwijtend: “Oh, kopen jullie geen duurzame tandenborstels?” Of “Goh, is jullie energie niet duurzaam?”
Wat mij betreft mist de definitie van duurzaamheid een cruciaal onderdeel; namelijk het gedrag. Duurzame keuzes moeten volhoudbaar zijn – voor onszelf én voor onze (natuurlijke) omgeving.
Volhoudbaarheid
We can’t cut down rainforests forever. And anything we can’t do forever is per definition unsustainable.
– David Attenborough
Ik kende de Engelse term voor duurzaamheid al, maar toen ik A Life in Our Planet van David Attenborough zag, ben ik er toch nog eens opnieuw naar gaan kijken.
De Engelse taal heeft namelijk een veel beter woord voor duurzaamheid: sustainable. De stam van dat woord is sustain wat in onze taal volhouden betekent. Dat betekent dat we in staat zijn om een bepaald niveau te handhaven.
Sustainable is dus de mogelijkheid (able) om iets te vol te houden (sustainen). In het Nederlands zouden we zeggen dat het volhoudbaar is.
En dat is denk ik wat duurzame keuzes altijd zouden moeten zijn – volhoudbaar.
Hardlopers zijn doodlopers
Toen ik een jaar of 14 was vroegen twee van mijn beste vrienden of ik met ze wilde gaan hardlopen. “Best”, zei ik en trok mijn oude gymschoenen aan. Ik had nog nooit hardgelopen, maar wat ontbrak aan ervaring maakte ik goed met ambitie. Meteen ging ik er als een speer vandoor, mijn vrienden vijf meter achter mij in het spoor van mijn enthousiasme. Dat hield ik vol tot we ongeveer twee kilometer onderweg waren. Op dat moment zakte mijn tempo in als een pudding. Mijn vrienden liepen vrolijk verder en ik had mijn lesje geleerd.
Mijn vrienden waren niet langzaam. Zij hadden eerder hardgelopen en wisten dat je nog wat moet bewaren voor het einde. Anders is het niet vol te houden.
Inmiddels kan ik goed hardlopen en best snel ook. Mijn snelste kilometer ligt ergens in de 3 minuten, zo’n 20 kilometer per uur. Maar dat tempo kan ik niet lang volhouden. Als ik een marathon met die snelheid zou starten, dan zou ik na vijf minuten hijgend langs de zijlijn staan. Het is niet volhoudbaar.
De finishlijn halen
Eigenlijk is volhoudbaarheid heel logisch. Niemand begint aan een marathon als hij niet minstens het gevoel heeft deze uit te kunnen lopen. Daarom is het goed om op een tempo te beginnen dat je goed vol kunt houden.
De analogie naar andere levensgebieden is snel gelegd:
- We kunnen goed met stress omgaan, maar als het niveau te lang te hoog is, dan kan dit ernstige gevolgen voor onze gezondheid hebben.
- We kunnen best een dag in een onnatuurlijke houding werken maar als we dat altijd doen ontwikkelen we lichamelijke klachten.
- Evengoed kunnen we een keer de pauzes overslaan, maar als we dat te vaak doen wordt ons denken rigide of krijgen we stress. We hebben ademruimte nodig.
We kunnen best heel lang veel van de aarde vragen, duizenden kilometers reizen en veel spullen kopen, maar op de lange termijn put dit de aarde uit en brengen we ons eigen leefgebied (en dat van anderen) in gevaar.
Duurzame keuzes die je vol kunt houden
Dat iets volhoudbaar moet zijn zet het gesprek rondom duurzame keuzes in een heel ander licht. En het dekt beide dimensies. Jouw persoonlijke leefstijl en de zorg voor onze planeet. Laten we met die laatste beginnen.
Volhoudbaar voor de aarde
Marcus Aurelius schreef: “wat slecht is voor de bij is slecht voor de bijenkorf”. Individuele keuzes kunnen slecht zijn voor de hele kolonie, maar het omgekeerde is ook waar: wat slecht is voor de bijenkorf is slecht voor de bij. De bijenkorf is onze kostbare aarde.
Het is schadelijk en zelfs zinloos om te leven op een manier die de aarde niet kan volhouden. Ja, misschien als je 90 jaar oud bent, kun je met een gerust hart de rest van je leven doorbrengen in een vliegtuig, omdat de opwarming van de aarde niet je dood zal worden. Maar voor het totaal van mensen op de aarde en onze jongere generaties ligt dat heel anders.
De volhoudbaarheid van de aarde gaat niet over keuzes die we vijf jaar kunnen volhouden. Wij moeten nog vijftig tot misschien wel honderd jaar leven met de gevolgen van onze keuzes. En de mensen die na ons geboren worden nog veel langer dan dat.
Wat wij nu wel en niet doen, telt voor de aarde.
Volhoudbaar voor ons
Aan de ene kant is het dus onze gezamenlijke taak om de aarde te beschermen en daarnaast is er ook een persoonlijk en menselijk element. Om een bijdrage te leveren aan een duurzame wereld, moeten duurzame keuzes ook voor ons vol te houden zijn.
Ik heb machtig veel respect voor ‘zero-wasters’, maar wij hebben het voor een grot deel geprobeerd en ik zie het voorlopig niet gebeuren. Natuurlijk lukt het om met aanpassingen en moeite een week geen afval te produceren. Maar dit houden wij, met de dingen die we graag eten, niet vol. Zo min mogelijk afval lukt wel. Dat is voor ons volhoudbaar.
Het heeft geen zin om vandaag al het plastic uit je huis te verwijderen, om vervolgens de komende tijd dit weer aan te vullen met nieuwe (plastic) producten. Of al je kleding weg te gooien en vervangen voor duurzame kleding om vervolgens te ontdekken dat je bankrekening het einde van de maand niet gaat halen.
Als we dat doen dan is duurzaam leven een aaneenschakeling van keuzes die niet vol te houden zijn. Het gevolg daarvan is dat we onszelf teleurstellen en zuchtend stoppen: ‘duurzaamheid is te moeilijk en heeft totaal geen zin’.
Volhoudbaar is NIET lui achterover hangen
Als ik aan het einde van een lange dag op de bank plof kan ik dat de hele avond wel volhouden. Voor de duidelijkheid, dat is dus niet wat we bedoelen met volhoudbaar.
Ik moet ook aan mijn lichamelijke gezondheid denken, zorgen dat de administratie op orde blijft en me blijven ontwikkelen (bijvoorbeeld door te lezen of te studeren). Familie en vrienden verdienen mijn liefde en een avond gezelligheid.
Dus ook al kan ik een avond bankhangen makkelijk volhouden, dat is niet wat echt nodig is.
Volhoudbaar leven vraagt wel iets van ons. Het gaat om het maken van volhoudbare keuzes in het grotere plaatje van jouw leven en het leven om je heen. Want het ecosysteem aarde waar we onderdeel van zijn, moet het ook vol kunnen houden.
Volhoudbaar is lange-termijn-denken
Volhoudbaar gaat uiteindelijk dus over denken op de lange termijn. Het is een soort van paradox. Aan de ene kant moeten we soms strenger zijn in de keuzes die we maken op de korte termijn (omdat dit nodig is voor de langere termijn) en aan de andere kant is er ook ruimte voor persoonlijke creativiteit – dat het aansluit bij je levensstijl.
Maar hoe pas je dit toe in de rest van je leven?
Misschien kun je wel wat handvatten gebruiken. Laten we daarom eens kijken naar drie thema’s waar je gemakkelijk keuzes kunt maken die goed vol te houden zijn: duurzaam omgaan met spullen, duurzaam werken en duurzaam omgaan met je energie.
Hoe kun je duurzaam omgaan met spullen?
Een van de gebieden waar we misschien wel het meeste impact kunnen hebben is met (de aanschaf van) spullen. Ontspullen heeft een positieve impact op je eigen leven en op de aarde. Zo kun jij het langer volhouden:
- Begrijp de verborgen impact
- Verspil niet
- Koop alleen wat je nodig hebt en zoveel mogelijk tweedehands
- Repareer
- Recycle
- Koop goed, niet goedkoop
1. Begrijp de verborgen impact
Voor alles wat we bezitten hebben we grondstoffen nodig. Of het nu gaat om een plastic verpakking of een auto. Het winnen van die grondstoffen heeft veel impact op de aarde. Denk aan landverbruik, (water)vervuiling, bemesting, boomkap, transport, etc.
In haar boek De verborgen Impact beschrijft Babet Porceleijn dat de belangrijkste impact voor ons verborgen is.
Als je alle soorten impact aan de andere kant van de aarde vergelijkt met de klimaatimpact tijdens gebruik, dan blijkt dat het grootste deel van onze impact verborgen is. Dat gedeelte laten we meestal buiten beschouwing. Dat is een gigantische blinde vlek! Maar draai het eens om. Als je de verborgen impact wél meerekent, dan kun je dus veel effectiever verduurzamen. Het is een kans!
Een voorbeeld:
Het batterijverbruik van je laptop is maar 5% van de totale impact van de laptop. Het winnen van de grondstoffen, het landoppervlak, de waterverontreiniging etc. vertegenwoordigd de overige 95%. Een jaartje langer stroomgebruik weegt niet op tegen de energie en milieukosten voor de winning van computeronderdelen. Als we willen dat de aarde het volhoudt, dan helpt het om te weten dat we het beter zo lang mogelijk kunnen volhouden met onze laptop in plaats van een nieuwe, misschien iets zuinigere qua verbruik, kopen.
2. Verspil niet
Stel dat je twee bananen koopt en er maar 1 opeet omdat de andere donkerbruin in de prullenbak belandt: als iedereen dat doet, dan zijn er twee keer zoveel bananen nodig als dat we eigenlijk eten. Dat is uiteindelijk:
- twee keer zoveel grond
- twee keer zoveel water
- twee keer zoveel mest
- twee keer zoveel transportkosten.
We hebben dan zegmaar twee Aardes nodig in plaats van een.
Zelfs al verspillen we “maar” tien procent van ons voedsel, dan nog betekent dit dat de aarde tien procent extra capaciteit nodig heeft om het vol te houden.
Wat voor een banaan geldt, geldt natuurlijk ook voor kleding, smartphones en boeken. Hoe langer je kunt volhouden om een product te gebruiken, hoe langer de aarde het kan volhouden. Maar maak het niet te bont en rigoureus want je moet het zelf ook kunnen volhouden.
3. Koop alleen wat je nodig hebt en zoveel mogelijk tweedehands
Minder spullen kopen doe je niet alleen voor de aarde, dat doe je ook voor jezelf. Op die manier ga je lichter door het leven. Elk product is een klein anker wat je vasthoudt aan de grond en waar je een stuk van je zekerheid en zelfwaarde uithaalt – niet voor niets is minimalisme zo populair.
Als je toch nieuwe dingen moet aanschaffen, koop dan liever tweedehands dan nieuw. Dit heeft veel minder impact.
4. Repareer
Vroeger had ik spijkerbroeken met van die grote lappen op de knie. Dat vond ik verschrikkelijk. Het was een soort neon uithangbord, waar mijn klasgenoten als een stel motten op afkwamen: “Remco heeft niet eens genoeg geld voor nieuwe broeken”.
Misschien twijfel je net als ik eerder deed aan het nut van repareren. Maar gelukkig is het tegenwoordig helemaal niet zo gek meer. En de impact van een nieuwe rits aan je oude jas is nog altijd kleiner dan de aanschaf van een nieuwe jas.
5. Recycle
Door te recyclen voorkom je dat er extra grondstoffen gewonnen moeten worden. Nu denk je misschien direct aan papier en plastic, maar recyclen gaat veel verder dan dat. Heel veel grondstoffen zijn herbruikbaar. Wist je bijvoorbeeld dat je er bruikbaar goud in onze oude laptops te vinden is? En wat dacht je bijvoorbeeld van batterijen, elektronica en kleding?
Recyclen en verkopen is goed voor de duurzaamheid van de aarde, maar het is financieel ook nog eens heel aantrekkelijk voor wie beneden zijn stand wil leven. Zelfs al krijg je na verkoop nog maar 50% van een boek terug, dat betekent dat je toch 50% minder geld nodig hebt voor nieuwe spullen.
6. Koop goed, niet goedkoop
Een belangrijke duurzame keuze is om goed te kopen en niet goedkoop te kopen. Aan goedkope producten hangt vaak een verkeerd prijskaartje, waardoor iemand anders de prijs betaalt. Dat gebeurt bijvoorbeeld wanneer medewerkers niet eerlijk betaald krijgen voor het maken van kleding. Of wanneer chemicaliën rechtstreeks in het water worden gedumpt omdat het reinigen een kostbaar proces is.
Duurzame kleding en goederen zijn vaak duurder omdat ze zo worden vervaardigd dat de arbeiders en de natuur het langer kunnen volhouden.
Nu denk je misschien, ‘ja leuk, duur(zaam) kopen, maar dat is niet echt goed voor mijn portemonnee!’
Gelukkig valt dat mee. Duurzame goederen gaan vaak ook veel langer mee. Dus dat is ook voor de portemonnee best vol te houden.
Hoe kun je duurzaam werken?
We besteden een groot deel van onze tijd aan werk. Tegen het einde van je loopbaan heb je – als je fulltime hebt gewerkt – zo’n 80.000 uur doorgebracht met je collega’s. Wie dat aantal uren wil halen, zal net als bij een machine, regelmatig onderhoud moeten plegen.
Om te voorkomen dat je ziek wordt, een burn-out krijgt of blijvende klachten ontwikkelt door een verkeerde werkhouding is duurzaam werken essentieel. Maar hoe doe je dat?
- Zorg voor een goede werkplek
- Vind werk dat bij je past
- Neem pauze
- Schep een rustdag
1. Zorg voor een goede werkplek
Vroeger hadden we een appelboom, die gewoon niet wilde groeien. Wat we ook deden – bemesten, water geven, snoeien – er kwam niets van terecht. Later bleek dat deze in de verkeerde grond en op de verkeerde plek stond.
Net zoals een boom in goede aarde moet staan om gezond te blijven, zo moet jij een goede werkplek hebben. Dat betekent in ieder geval dat je werkplek veilig moet zijn – vooral wanneer je in de productie werkt. Als je op kantoor of thuis werkt, zorg dan voor een goede afstand tot je monitor, een fijne bureaustoel en een goed bureau, zodat je een houding hebt die je vol kunt houden.
En daarnaast is het de vraag of de plek waar je nu werkt wel voor jou de juiste is om te groeien.
2. Vind werk dat bij je past
Soms kun je de bureaustoel wel duizend keer verstellen, maar blijft de conclusie hetzelfde: de bureaustoel past niet bij je.
Dat dingen niet passen is heel natuurlijk. Je bent uniek. En dat geldt ook voor je lichamelijke en geestelijke kwaliteiten. Als je – net als ik – niet heel sterk bent, is het misschien beter om geen zwaar werk te doen. En als je graag met je handen werkt, dan kun je misschien beter achter de computer wegblijven.
In de Japanse cultuur bestaat er zoiets als Ikigai. Dat is hetgene waar je blij van wordt, waar je goed in bent, waar je van kunt rondkomen en waarin je waardevol bent voor je omgeving. Iets wat volledig bij je past.
Het klinkt bijna te simpel, maar werk doen dat bij je past voorkomt een heleboel stress en dat voorkomt weer een heleboel mentale en fysieke klachten. Zoals hoofdpijn of een burnout.
Heb jij al wel eens gepuzzeld naar een baan die bij je past?
3. Neem pauze
Hoe graag we ook Arnold Schwarzenegger in The Terminator willen zijn, we zijn geen machines. Ons lichaam raakt vermoeid en onze geest verliest concentratie. Dus hebben we pauzes nodig. Lunchpauze, koffiepauze en micropauze. Om te eten, te ontspannen en bij te tanken.
Doe vooral wat je in je werk niet doet: beweeg als je zittend werk hebt en rust uit als je fysieke arbeid verricht.
Beschouw je pauzes als heilig ritueel en doe het elke dag. Zelfs Obama, toen hij president van Amerika was (een van de drukste banen in de wereld) nam elke avond de tijd om thuis te eten.
Duurzaam werken is niet hetzelfde als sprinten naar de eindstreep om vervolgens de rest van je leven te moeten uithijgen. Daarom hebben we rust nodig. Elke dag en elke week…
4. Schep een rustdag
In de bijbel staat “God zag dat het goed was en hij rustte op de zevende dag”. Nog niet heel lang geleden was de zondag een echte rustdag. Dat overblijfsel van de Christelijke cultuur is bijna helemaal verdwenen. Dat is jammer. Want de rustdag heeft een duidelijke functie; ruimte geven om te herstellen.
Voor ons is de zondag nog steeds een heilige dag. Dan doen we zo min mogelijk werk en maken we tijd voor elkaar, voor familie en voor een wandeling of een boek.
De economie draait elke dag op volle toeren en zal waarschijnlijk alleen nog maar gaan versnellen. Dat is niet vol te houden alle dagen van ons leven en dus is rust noodzakelijk.
Je kunt natuurlijk ook een dag minder gaan werken als dat financieel toelaatbaar is, of een langere periode rust nemen door een sabbatical te nemen.
Hoe kun je met minder stress en gelukkiger leven?
Wat voor werk en spullen geldt, telt misschien wel dubbel als het gaat om duurzaam leven in algemene zin. In tijden van stress of als het leven veel van je vraagt, is het soms maar moeilijk vol te houden. Dus hoe zorg je ervoor dat je gezond en gelukkig blijft?
Allereerst dragen de specifieke keuzes in je omgang met spullen en werk eraan bij om gelukkiger en gezonder te leven. Daar winnen we veel terrein voor onszelf en de aarde.
Maar er zijn nog meer dingen die we kunnen doen:
- Weet wanneer je moet stoppen
- Zoek de stilte
- Beweeg voldoende
1. Weet wanneer je moet stoppen
Er zijn allerlei dingen te bedenken die je kunt doen die bijdragen aan een duurzaam leven met minder stress en meer tevredenheid en geluk. Maar soms gaat het er niet om wat je wel kunt doen maar wat beter is om niet te doen.
Er zijn momenten dat het beter is om niet door te gaan en juist met iets te kunnen stoppen. Op welk moment we de rem in moeten drukken is vaak heel persoonlijk. Maar er zijn ook een paar algemene situaties die voor iedereen gelden. Stop:
- wanneer je niet genoeg tijd neemt om te slapen
- wanneer je gezondheid gevaar loopt
- wanneer je geliefden negeert
- wanneer je tegen je eigen waardes ingaat
Lees hier de 7 situaties waarin het beter is om te stoppen dan om door te gaan.
2. Zoek de stilte
Het is moeilijk om je innerlijke stem te horen als je altijd lawaai om je heen hebt. Wie stil is geeft zijn hersenen ademruimte en vanuit daar ontstaan nieuwe ideeën of een oplossing voor een probleem. Stilte zorgt voor rust en ontspanning en helpt om stress af te voeren. We ontdekken waarmee we moeten stoppen en kunnen de juiste richting kiezen. Daarom is stilte zo belangrijk.
Zeker wanneer je kleine kinderen hebt of een hectische baan offer je veel van je stilte op om te zorgen en een bijdrage te leveren. Maar ook wanneer we druk zijn of altijd op onze smartphone zitten is het moeilijk om echt stil te zijn. In veel omstandigheden blijft stilte toch echt een keuze.
Een minuut volle rust, ‘adem in, adem uit’ kan al heel waardevol zijn. Wie langer de tijd heeft kan eens een stiltedag proberen.
3. Beweeg voldoende
Een van de belangrijkste factoren voor lichamelijke en geestelijke gezondheid is beweging. Bewegen verlaagt het stresshormoon cortisol. Tegelijk maakt het lichaam gelukshormonen vrij. En het hoeft niet eens lang te zijn. Een uur per dag wandelen (3 x 20 minuten) is al voldoende om je meer ontspannen te voelen. De ruimte die daardoor ontstaat helpt je om situaties vanuit een andere hoek te bekijken en een wandeling helpt je om problemen waar je voor staat op te lossen.
In een tijd van Netflix en thuisbezorgen hoef je voor niets meer de deur uit. Met behulp van onze spieren en gewrichten kunnen we onszelf perfect in de bank vouwen, maar dat is niet waarvoor we zijn gemaakt. Dus kom samen met mij van de bank af en beweeg – je lichaam én je geest hebben het nodig.
Duurzaamheid loont op de lange termijn
Echte duurzame keuzes zijn volhoudbaar voor de aarde en onszelf, zonder dat we alles altijd bij het oude moeten laten.
Volhoudbaar leven is het enige wat telt als het op de aarde en onszelf aankomt; er is maar één aarde en ook jij bent uniek en in die zin echt onvervangbaar.
Woordkeuze is daarin minder belangrijk; duurzaam of volhoudbaar? Het gaat erom door welke bril je naar de werkelijkheid kijkt. De werkelijkheid van je eigen gedrag en keuzes qua werken, spullen, energie, de natuur etc.
Wil ik de Remco zijn die na twee kilometer sprinten bekaf is? Of wil ik liever de hele afstand afleggen? Kortom:
- Door minder te kopen houd je jezelf financieel gezond en heeft je huis meer ruimte. Ontspullen is goed voor je persoonlijke leefruimte en ook voor de aarde zelf.
- Door werk te doen wat je energie geeft, kun je het langer en meer plezier blijven doen. Dat is belangrijk voor een plek waar we veel tijd doorbrengen.
- Door duurzaam te leven (stilte te zoeken, voldoende te bewegen en te weten wanneer je moet stoppen) kun je stress naar een gezond niveau terugbrengen, je energie op een goede manier inzetten en meer geluk ervaren.
Duurzaamheid betekent volhouden
Misschien doe je al veel van de bovenstaande dingen en krijg je soms het gevoel dat jouw duurzaamheid niet loont. Voor jezelf en voor de aarde niet.
En inderdaad, soms gaat het heel traag, is de boel vastgeroest en lijkt het alsof er geen beweging in zit. Maar beweging is er.
Duurzaamheid zelf is dan ook een kwestie van volhouden. We hebben een lange adem nodig om het effect te zien in ons eigen leven of op de aarde in zijn totaliteit
Onze invloed is niet perfect, dus wees ook een beetje lief voor jezelf. Het is makkelijker om duurzame keuzes te maken als je er speels mee omgaat. Daardoor is het beter vol te houden en vind je misschien nog wel meer dingen die je kunt doen in het kader van duurzaamheid. Er is namelijk niets frustrerender en zinlozer dan na een paar keer proberen al te moeten opgeven (geloof mij, dat heb ik vaak genoeg meegemaakt).
Het gaat niet zozeer over de resultaten die we vandaag halen, maar over de resultaten die we op lange termijn halen.
Duurzaamheid = volhouden is dan ook vooral een bemoediging. We bewegen er met zijn allen naartoe, maar we zijn er nog niet. En dus wil ik tegen iedereen zeggen die op welke manier dan ook bezig is met duurzamer leven (met betrekking tot de aarde en jezelf): “Hou vol!”
Vraagt dat geen offers? Jazeker wel! Maar misschien nog wel het meeste om voor de korte termijn een beetje minder hard gas te geven. Om te beseffen dat je een marathon loopt en dat de finishlijn, wanneer je volhoudt, uiteindelijk in zicht komt en je lachend, huilend en voldaan door het lint rent. Althans, dat is mijn ervaring.
Voetnoten
[1] 2021, Onzetaal.nl, Betekenis duurzaam
