Wanneer het gaat over minder doen of minder hebben, dan denken we meestal niet meteen aan vrijheid. En als we dat wel doen dan voelt het vooral als iets wat vrijheid in de weg staat. Minder klinkt als een beperking en niet als verruiming van vrijheid. Maar is dat wel zo?
Vrijheid vieren
Vandaag, op 5 mei, vieren we onze vrijheid! Op deze nationale feestdag staan we stil bij de bevrijding van Nederland na jaren van oorlog, maar ook bij de waarde van vrijheid, democratie en mensenrechten.
Deze fundamentele vrijheden zijn het waard om gevierd te worden. Vrijheid van meningsuiting, vrijheid om te stemmen en gelijke mensenrechten zijn namelijk lang niet overal op de wereld vanzelfsprekend!
Zelf ervaar ik dat we het in Nederland zeer goed hebben. Zelfs in een periode van minder bewegingsvrijheid door beperkende maatregelen om de impact van Corona terug te brengen, is er nog zoveel vrijheid om te doen en te laten.
Toch is de boodschap niet zozeer om deze vrijheid te vieren (wat natuurlijk ook heel mooi is!) maar om een vraag te stellen. Naar welk soort vrijheid ben jij op zoek?
Wie zit er echt gevangen?
Er zijn veel verhalen over mensen die gevangen hebben gezeten, en deze ervaring hebben gedeeld. Een voorbeeld van ‘dichtbij’ is Joseph Oubelkas die onterecht in de gevangenis heeft gezeten in Marokko en dit heeft beschreven in zijn boek 400 brieven aan mijn moeder.
Ergens in zijn proces in de gevangenis komt hij op het punt dat hij door het raam naar buiten kijkt en zich afvraagt wie er nou eigenlijk gevangen zit. Hij zit dan wel fysiek opgesloten, maar voelt zich vrij, terwijl hij naar mensen kijkt die vrij zijn, maar die toch leven alsof ze gevangen zitten.
Opgesloten zitten betekent niet dat je geen vrijheid kunt ervaren. Sterker nog, echte vrijheid vinden we vaak, juist binnen de beperkingen. Echte vrijheid zit binnenin ons.
De rode draad voor mij was dat ondanks dat de vrijheid OM te doen, je ontnomen wordt, je nog steeds vrij kunt zijn VAN. Dat klinkt misschien wat abstract. Maar ik zal het proberen uit te leggen. Wat is het verschil tussen vrijheid OM en vrijheid VAN?
We willen vrijheid om…
We willen allemaal graag vrijheid ervaren. Vrijheid om te doen wat we willen en wanneer we dat willen.Vrijheid om een baan of studie te kiezen die écht bij ons past, om onze vrije tijd in te delen zoals we dat zelf prettig vinden. De vrijheid om met ons geld te kopen wat we willen (eten, spullen, auto, huis).
De vrijheid om te zeggen wat we willen, om zelf keuzes te maken en om op vakantie te gaan waar we willen. En de vrijheid om op social media te posten en commenten wat we willen.
Vrijheid gaat in dit geval vaak om onze behoefte. Het is een vrijheid waarvoor we dingen nodig hebben. Een vrijheid die ‘iets’ kost. Geld om de vakantie te boeken die we willen, de ruimte om een groot huis te bouwen en het incasseringsvermogen van anderen zodat wij kunnen zeggen wat we willen.
We willen niet beperkt worden door anderen, door middelen of door meningen en daarmee ontnemen we soms ook een stuk vrijheid van de ander.
Bij vrijheid OM… is de vrijheid zelf eigenlijk niet het doel, maar een middel om vervolgens allerlei andere doelen te behalen. En deze vrijheid kost je dus ook nog iets (al hebben we dat vaak op het moment niet echt door).
Is dat niet jammer? Verliezen we dan niet de echte waarde van vrijheid uit het oog?
Van vrijheid om naar vrijheid van..
My old definition was freedom to, freedom to do anything I want. Freedom to do whatever I feel like, whenever I feel like. Now I would say that the freedom that I’m looking for is internal freedom. It’s freedom from.
– Naval Ravikant
Krachtiger dan dit kunnen we het eigenlijk niet zeggen. Naval Ravikant (succesvol ondernemer) geeft bovenstaande citaat als antwoord op een vraag van Shane Paris (Farnam Street) of zijn waardes gaandeweg zijn leven zijn veranderd. Naval geeft aan dat vrijheid altijd al in zijn top 3 waarden stond. Maar dat dit, toen hij jonger was, wel een andere vorm had dan het momenteel heeft.
Hij doelt hier op de vrijheid van, die gaat over streven naar interne vrijheid. Vrij van reactie, vrijheid van oordeel over jezelf of een ander, vrij van altijd maar boos worden of verdrietig zijn. Vrij van het gevoel gedwongen te worden om dingen te doen. Vrijheid van het voldoen aan succes-definities van een ander.
Een andere definitie van vrijheid
En zo zijn wij ook op zoek naar een andere definitie van vrijheid. Een vrijheid die meer van binnenuit komt, en niet zozeer gaat om wat we kunnen doen. Een vrijheid van spullen die onze waarde zouden moeten bepalen. Een vrijheid van identiteitsbepaling door succes in werk. En vrijheid van meningen en overtuigingen van wie dan ook, zonder de ander op zijn plaats te moeten zetten of uit verbinding te gaan.
En nee, dit lukt echt niet altijd! Het is een heel proces om in dit leven te groeien in authenticiteit, autonomie én in nauwe verbondenheid met anderen. Er ontstaat in ons denken en in ons handelen zo snel weer beperkingen die we onszelf of anderen ons onbewust opleggen. In verwachtingen, meningen of daden. En de drang naar meer willen, omdat we ergens denken dat dát ons meer vrijheid oplevert, lijkt wel in ons DNA ingesleten.
Wanneer we vandaag onze vrijheid vieren proberen wij hieraan te denken. Dat het anno 2020 niet alleen gaat om bevrijd te zijn van fysieke barrières, van onderdrukkers of een vijand, zodat we een vrijheid hebben OM. Maar dat echte vrijheid van binnen komt. Dat het niet alleen gaat om alles wat we kunnen doen, maar net zo goed om alles waarvoor we kiezen om het niet te doen.
Vrij zijn als je niet vrij bent
Alles kan van iemand worden afgenomen, behalve één ding, de laatste van de menselijke vrijheden, en dat is dat iemand in alle gegeven omstandigheden kan kiezen welke houding hij aanneemt.
Viktor Frankl – De zin van het bestaan
Edith Eva Eger overleefde Auschwitz, en schreef op haar 90ste haar boek ‘De Keuze’ om mee te geven aan iedereen hoe je voor vrijheid kunt kiezen.
De schrijfster en tevens psycholoog, houdt in al haar jaren gevangenschap vast aan de les die ze meekreeg van haar moeder dat alles haar kon worden afgenomen, maar dat niemand haar gedachten en haar ziel gevangen kon nemen. Dat het mogelijk was om vrij te zijn van ook wanneer je geen vrijheid hebt om. Wat een kracht en voorbeeld, van iemand die ontzettend gruwelijke situaties heeft meegemaakt.
Het meest schokkende voorbeeld waarin dit in haar periode in Auschwitz naar voren komt is tegen het einde van de gevangenschap, wanneer ze moet kiezen tussen een langzame hongerdood of het eten van mensenvlees om te overleven. (Het voelt eigenlijk te ernstig dit op te schrijven, maar zo ver kan het gaan in het leven en dit was voor haar de schrijnende realiteit).
Geholpen door haar moeders wijze woorden kiest ze hier voor de vrijheid van haar ziel – en de keuze die ze maakt – is voor haar belangrijker dan haar lichamelijk lijden. De bevrijding en de hulp komt voor haar net op tijd.
Vanuit vrijheid van ontstaat de keuze om…
Vrijheid is geen middel om onze doelen te bereiken. Vrijheid is zelfs geen randvoorwaarde. Nee vrijheid als waarde kun je zien als een karaktertest. Kijk maar naar de gevangenen in deze verhaal en zo zijn er nog veel meer waarover we iets hadden kunnen noemen. (Nelson Mandela bijv.)
Die gedachte mag bevrijdend werken. Deze vorm van innerlijke vrijheid ligt namelijk binnen jouw handbereik!
Vrijheid is niet iets wat bepaalt wordt door anderen. Echte vrijheid komt van binnen uit. En vanuit deze vrijheid kun je natuurlijk ook eigen keuzes maken. Keuzes om…
Terug naar de beginvraag. Gaat minderen ten koste van je vrijheid? Minderen in leefstijl, in minder kopen of minder doen? Is het een beperking van één van onze meest fundamentele waardes? Mooi om hierover in gesprek te gaan met je omgeving en te onderzoeken hoe dit voor jou zelf is.
Naar welke vrijheid streef jij? Welke vrijheid gun je een ander? En welke vrijheid vier jij vandaag?
Leestip: Ik kan je het verhaal van Edith Eva Eger in zijn compleetheid aanraden. Mocht je niet zo’n lezer zijn? Lees dan dit samenvattende artikel.
